Dat Nimby-gedrag niet alleen maar komt door egoïsme is al lang bekend in de sociale psychologie. Dat mensen in opstand komen tegen bouwprojecten vindt voor een belangrijk deel ook zijn oorzaak in rechtvaardigheidspercepties. Daarover is de goegemeente in bestuurlijk Nederland het inmiddels wel eens. Vandaar ook de nadruk die tegenwoordig zo wordt gelegd op participatie. Toch is dat (lang) niet het hele verhaal. En dat mochten we onlangs weer uit de doeken doen in het Brabants Dagblad.

Participatie en rechtvaardigheidsperceptie

Natuurlijk is het belangrijk om rechtvaardige beslissingsprocessen in te zetten. Mensen worden immers laaiend als ze niet serieus worden genomen, of als aan hen geen respect wordt betoond. Als je weerstand wilt vergroten, en mensen wilt brengen tot langdurige principiële rechtszaken, dan moet je ze vooral negeren. En aangezien we dat juist niet willen, is heel bestuurlijk Nederland op het moment aan de slag gegaan met participatieprocessen. Die zouden namelijk de rechtvaardigheid van beslissingen vergroten.

Participatie betekent niks

Maar ja, wat is dat nou eigenlijk, ‘participatie’? Het kan van alles betekenen. Variërend van het louter informeren van mensen over een aanstaand besluit, tot die mensen daadwerkelijk laten meebeslissen. Plus alle vormen daar tussenin.

En dat is lastig, zoals we allemaal inmiddels hebben geleerd na enkele referenda. Burgers blijken de neiging te hebben om soms anders te willen dan het overheidsbestuur wil. Dus dan schaf je na de stem tegen de Europese grondwet en het Oekraïneverdrag de referenda maar weer af. En beloof je met iets beters te komen. Maar met wat? Iets ‘raadgevends’? Oftewel, even de thermometer in de samenleving hangen, en als die rood uitslaat toch voor het blauw gaan? Iets heel restrictiefs? Of moet de overheid zich toch maar beperken tot het ‘beter uitleggen’ van besluiten? En de burger ‘opvoeden’? Maar is dat allemaal nog wel participatie? En in hoeverre voldoe je dan nog aan de rechtvaardigheidseisen?

Lastig, lastig, lastig. En dus staat de overheid nogal tweeslachtig tegenover participatie. Zo heeft men wat halfslachtige participatievereisten in de nieuwe Omgevingswet ingebracht. Een ontwikkelaar moet voor een bouwproject aangeven of ie aan participatie heeft gedaan, wil hij een vergunning krijgen. Maar als hij als antwoord ‘nee’ geeft, dan is dat geen grond om de vergunning te weigeren.

Maar ja, neem dat de wetgever maar eens kwalijk. Want ga er maar aanstaan als ontwikkelaar, als je de hele buurt moet overtuigen van de wenselijkheid van jouw project.

Participatie is geen voorwaarde voor rechtvaardigheid

Intussen kun je je afvragen of die rechtvaardigheidsperceptie nou eigenlijk wel zo belangrijk is als iedereen op dit moment aanneemt. En, voorts, of je aan die perceptie enkel tegemoet kan komen door mensen op de mouw te spelden dat ze iets te zeggen hebben over een ontwikkeling.

Soms is het beter om eerst eens te kijken naar wat mensen nu eigenlijk écht beweegt om weerstand te bieden tegen projecten. Dat zal best voor een groot deel komen door rechtvaardigheidsmotieven, maar kan daaraan niet beter tegemoet worden gekomen door a) zo transparant mogelijk te zijn, b) mensen actief te informeren, c) mensen respect te betonen en d) te reageren op vragen?

Laat ik het anders stellen. Als mijn buurman een week lang wil gaan verbouwen, en hij vraagt mij mee te beslissen over de vraag of hij dat mag, dan kan ik heel gemakkelijk ‘nee’ zeggen. Dat scheelt me een week overlast. En als ik, omgekeerd, niks te zeggen heb, en hij gaat zonder enige vooraankondiging aan de slag en laat mij volslagen in het ongewisse over de duur van e.e.a., dan is de kans op een burengeschil uiterst reëel. Maar als hij mij vooraf precies vertelt wat hij gaat doen, me een hotelovernachting aanbiedt voor als het te erg wordt, en mij voortdurend op de hoogte houdt van de ontwikkelingen, dan komen we er hoogstwaarschijnlijk wel uit. Terwijl er van participatie hoegenaamd geen sprake is.

Toch heeft deze laatste gang van zaken een hoog rechtvaardigheidsgehalte. Er wordt namelijk rekening gehouden met mijn belangen. En er wordt respect betoond voor mijn situatie.

Kennelijk is participatie geen conditio sine qua non voor rechtvaardigheid.

Angst voor het onbekende

Intussen blijkt uit dit voorbeeld wel dat de perceptie van rechtvaardigheid hand in hand gaat met het rekening houden met het belang van de ander. Dat belang is ook het belang om zo min mogelijk te ‘lijden’.

Zoals men vroeger wel zei : “De mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest”.

En dat is zeker bij ruimtelijke besluiten een belangrijke inzicht. De omwonende vreest namelijk te zullen lijden door het project dat in zijn omgeving wordt gerealiseerd. En zeker als de kaders van zo’n ontwikkeling vaag zijn, wordt het spook dat op hen afkomt des te beangstigender. Uit de literatuur blijkt dan ook dat gebrek aan informatie weerstand vergroot. Mensen hebben namelijk de neiging om informatielacunes zelf in te vullen. Hetgeen ze doen op basis van vrees. Anders gezegd : men vult een gebrek aan informatie in op basis van worstcasescenario’s. En wat dat betreft zou het ter voorkoming van weerstand het beste zijn om de pleister zo snel mogelijk van de huid af te trekken en mensen direct zo concreet mogelijk duidelijk te maken wat er gaat gebeuren in hun omgeving.

Angst voor weerstand

Het probleem is echter dat de mensen aan de andere kant van de tafel, de ambtenaren en de ontwikkelaar, de neiging hebben om zo vaag mogelijk te blijven uit angst om weerstand op te roepen.

Zij dienen echter te beseffen dat hun vrees vergelijkbaar is met de vrees van de arts die niet concreet durft te zijn bij het overbrengen van een vervelende boodschap aan zijn patiënt. Iedere arts weet dat dat uit den boze is. De boodschap dient direct, en zo concreet mogelijk, overgebracht te worden. Want pas dan kunnen mensen (omwonenden, patiënten) een beroep doen op hun copingmechanismen.

Vragen en advies

Hebt u vragen over participatie, weerstand of Nimbyisme, en hoe daar mee om te gaan? Neem dan contact met ons op:

Contact

Wij overleggen graag met u, praten graag over de ins and outs van uw situatie en geven u graag advies. Voor een kennismaking of eerste gesprek brengen wij geen kosten in rekening.