Een van de nadelen van de rechtspraak ten opzichte van bemiddeling zou zijn dat de eerste wordt gekenmerkt door het zogenaamde toernooimodel dat partijen ertoe dwingt om in een strijdmodus tegenover elkaar te blijven staan. Ik heb daar hier eerder over geschreven. Het komt erop neer dat de rechtspraak alle kenmerken vertoont van een toernooi, of gevecht. Zo is er sprake van ‘opponenten’, van een ‘tegenpartij’, van een ‘(scheids)rechter’, van normen als ‘equality of arms’ en van winnen en verliezen. Aangezien de rechtspraak deze kenmerken inderdaad draagt, is de kwalificatie terecht. Maar uit het oog wordt verloren dat de rechtspraak hierin in wezen niet verschilt van andere maatschappelijke instituties, zoals ook de bemiddeling en alternatieve geschilbeslechting.

Toernooimodel

Eigenlijk zou je de gehele wereld kunnen zien als een strijdtoneel, oftewel als een toernooi. (De (neo-)Darwinisten onder ons waren daar al lang van overtuigd.) Zie de woningmarkt met zijn gevecht om schaarse woningen, zie het verkeer met het ellenboogwerk in de spits, en zie – vooral – de duizenden regels die een klein land als Nederland kent om de strijd zoveel mogelijk in goede banen te leiden. En ook minder verdachte sectoren zoals de kunsten worden inmiddels steeds meer gekenmerkt door het toernooimodel. Zo kennen we de Top 40, met zijn ‘nummer 1’, de ‘guitar shredders’ bij wie het is te doen om zoveel mogelijk noten per seconde te spelen, acteurs die Oscars winnen, en de architecten die hoog, hoger, hoogst willen bouwen. Het is op alle maatschappelijke terreinen een grote race naar de top, met ellenboogwerk naar opzij en naar achteren.

Vaak moet je even verder kijken om de toernooikenmerken van een instituut te doorzien. Maar uiteindelijk ontwaar je ze overal. Wat dat betreft is het boek ‘Metaphors we live by’ van George Lakoff en Mark Johnson een absolute aanrader. Het maakt duidelijk dat het denken in ‘boven’ en ‘onder’, in ‘hoog’ en ‘laag’, in ‘goed’ en fout’ volledig verweven is in de weefsels, de taal, van onze cultuur.

Beïnvloeding

Maak dan ook niet de fout door te denken dat zaken als alternatieve geschilbeslechting (‘in de ruimste zin’; waaronder mede begrepen participatie, mediation, bemiddeling en onderhandeling, maar ook zaken als lobbyen, reclame-uitingen en andere sectoren waarin men buiten een formeel strijdperk iets van een ander gedaan tracht te krijgen) zijn gevrijwaard van de kenmerken van het toernooimodel. Bij al deze zaken wil men, net als de partijen in een rechtszaak, iets van de ander gedaan krijgen: zijn instemming, medewerking of inschikkelijkheid. Het verschil met de rechtspraak is slechts dat deze resultaten op een onderbewuste en verhulde wijze worden behaald. Waar in de rechtspraak met open vizier wordt gedebatteerd, en stellingen en standpunten expliciet moeten worden gemaakt, daar wordt in de alternatieve geschilbeslechting gebruik gemaakt van beïnvloedingsmechanismen (motivatietechnieken geheten). En deze mechanismen werken het beste als ze onderbewust blijven. Wat dat betreft zou het verstandig zijn om je bij alternatieve conflicbeslchting te laten bijstaan door een psycholoog die oog heeft voor dit soort beïnvloedingstechnieken, net zoals je je in een rechtszaak laat bijstaan door een advocaat met oog voor debattechnieken.

Meer waardering

Het is mede om deze reden dat ik, na veel ervaring opgedaan te hebben in allerlei vormen van alternatieve geschilbeslechting, steeds meer waardering heb gekregen voor de ‘gewone’ rechtspraak als vorm van geschilbeslechting. De rechtspraak windt er in ieder geval geen doekjes om: de rechtszaal is een strijdtoneel, en het gaat om winnen en verliezen. Maar dat doen we wel aan de hand van waarborgen die ervoor moeten zorgen dat de strijd zo eerlijk en transparant mogelijk verloopt.

Vragen en advies

Hebt u vragen over het recht of over conflicten? Neem dan contact met ons op:

Contact

Wij overleggen graag met u, praten graag over de ins and outs van uw situatie en geven u graag advies. Voor een kennismaking of eerste gesprek brengen wij geen kosten in rekening.

Willem Brakenhoff