Iedere jurist weet dat er twee soorten recht zijn: formeel en materieel. Het materiële recht is wat iedereen wel kent. Ook de niet-jurist. Het is in wezen het recht dat tot stand is gekomen door de democratische input van de burgers van het land. Het formele recht gaat aan ‘gewone’ mensen totaal voorbij. Maar maakt voor de jurist toch al gauw 50% van zijn dagelijks werk uit. Het luistert naar vragen als: “Voor welke rechter moet ik deze zaak aanbrengen?” De ‘gewone’ burger zal denken: “Nou, gewoon, dé rechter (duh!)” Maar dat is natuurlijk veel te gemakkelijk gedacht!
Als toegepast psycholoog was ik er al mee bekend. Mensen die vanwege een bepaalde aandoening een medicijn voorgeschreven krijgen, maar dat medicijn niet nemen. Het is een van die volstrekt onlogische dingen waarvan de buitenwereld denkt dat ze niet kunnen bestaan. Maar in de wereld van de psychologie bestaan ze: de zelfondergraving en de zelfvernietiging. Waarom neem je je pillen niet? Op die vraag krijg je geen antwoord. Maar vast staat dit: de pillen worden niet genomen. En degene aan wie ze zijn voorgeschreven gaat ten onder. In het recht kom je het ook tegen.
Het zal weinigen zijn ontgaan dat Johan Remkes vorige week zijn rapport ‘Wat wel kan’ heeft uitgebracht. En dat hij daarvoor zowel van boeren als van natuurliefhebbers luid applaus heeft gekregen. Hetgeen sommigen nogal verbaasde omdat de boeren er in dat rapport niet veel beter vanaf kwamen dan het geval was voor dat rapport. Jesse Klaver en de Volkskrant veronderstelden daarom dat de boeren het wel niet gelezen zouden hebben, en dat daarvan maar zo snel mogelijk gebruik moest worden gemaakt door het als de wiedeweerga door het parlement te jassen. Hetgeen Remkes zelf nogal ontstemde. Want Klaver c.s. maakten hier in rap tempo kapot wat Remkes met veel moeite had opgebouwd. Remkes’ woede is terecht.
Je hoort het steeds vaker: mensen die geconfronteerd worden met trage en onbereikbare instituten. Men belandt in lange rijen, zowel voor wat betreft de afname van een product als voor het aan de lijn krijgen van medewerkers. Als er al iemand aan de lijn komt. Want veel communicatie blijft eenvoudigweg onbeantwoord. Bekendste voorbeeld is natuurlijk Schiphol. Maar ook in de Rechtspraak bestaan grote achterstanden. En bij de overheid in het algemeen. En wat te denken van het private bedrijfsleven. Wel eens een poging gewaagd om een medewerker van een bank aan de lijn te krijgen? Begin er maar niet aan! Wat is er aan de hand?
Een van de interessantste zaken die ik tegenkwam in het onderzoek dat ik een paar jaar geleden heb gedaan naar ‘Nimbyisme’ en burgerverzet, is het fenomeen ‘diëtrologica’. Die term staat voor ‘datgene wat erachter schuilt’, en vertoont gelijkenis met het fenomeen complottheorie. Mensen hebben de neiging overal iets achter te zoeken, of er een verklaring voor te zoeken. Ook voor zaken waar geen verklaring voor is. En op dezelfde manier hebben mensen de neiging in het handelen van anderen opzet te zien. Waar dat handelen vaak volstrekt willekeurig is. Het zoeken naar dit soort verklaringen wordt gevoed door wantrouwen. Van beide kanten.
Een quote die zomaar door mijn hoofd spookte nadat ik las dat Willem Engel vandaag was opgepakt wegens opruiing. Ik zal u niet lastig vallen met mijn persoonlijke mening over maatschappelijke onderwerpen. En al helemaal niet met mijn mening over bekende persoonlijkheden. Maar ik begin toch over Willem Engel omdat hij vanuit conflict-psychologisch perspectief een interessant fenomeen is.
Inderdaad. Goed gezien! We hebben de website een nieuw behangetje gegeven. Waar ie voorheen een ‘petrol’ kleur had met beige accent, daar is nu gekozen voor een frisse blauwe kleur met hier en daar een oranje accent. Niet omdat we zo koningsgezind zijn of dat er een WK voetbal voor de deur staat. Maar, gewoon, omdat we dat mooi vonden. ‘We’ is trouwens de website maker en ik. En dat ‘ik’ mocht ook wat prominenter naar voren komen. Vandaar dat er hier en daar een fotootje is geplaatst van mij. De inhoud is verder hetzelfde gebleven. En wat ook hetzelfde is gebleven, is dat hier regelmatig wordt geblogd. Tot de volgende blogpost dus!
Willem Brakenhoff
Onlangs mocht ik in de media weer wat roepen over burgerparticipatie. Aanleiding was een groep burgers die zich had verenigd om gezamenlijke belangen uit te oefenen in een gemeente. En aanleiding daarvoor was dan weer dat die burgers zich niet serieus genomen voelden. Want, zo stelden zij, de gemeente die zegt wel dat burgers mogen participeren, maar als puntje bij paaltje komt, dan komt daar niks van terecht. Dan is die gemeente alleen maar aan het vertellen dat een besluit genomen is. Dat is toch geen participatie?! Wel, ja, moest ik zeggen, dat is eigenlijk toch wel ook participatie. Maar een ander soort participatie dan de burger kennelijk had verwacht. En wat dat betreft begrijp ik de woede wel.
Al langere tijd gaat het onder juristen over procedurele rechtvaardigheid. Daarbij gaat men ervan uit dat het hanteren van de juiste procedures bij de deelnemende partijen leidt tot een snellere acceptatie van de uitkomst van die procedures. Deze ‘heilige graal der rechtvaardigheid’ blijkt echter behoorlijk leeg te zijn. Want aan het einde van de dag gaat het toch om de inhoud van een oordeel. En het vellen daarvan is, hoe je het ook wendt of keert, uiteindelijk toch een uiting van macht. Hetgeen, bijvoorbeeld naar aanleiding van de Toeslagenaffaire, de vraag opriep hoe ‘materieel’ rechtvaardig een machthebber (bestuurder, rechter) dient te zijn. Het belang van die vraag bleek vandaag weer eens uit een artikel over plagiaat in het AD.
in Algemeen
Zoals gezegd : grondrechten worden steeds belangrijker. Niet zozeer vanwege de dreigende schending ervan door de staat, maar veeleer in ‘horizontale’ zin. Oftewel tussen burgers en bedrijven onderling. Sinds de jaren 80 van de vorige eeuw worden steeds meer publieke diensten geprivatiseerd. En het kan toch niet zo zijn dat daarmee de gebondenheid aan grondrechten wordt ontlopen? En wat te denken van moderne private diensten van algemeen belang, die van meet af aan al nooit door de overheid zijn verleend?