Het is alweer acht jaar geleden dat ik mijn onderzoek naar de psychologie van weerstand tegen overheidsbesluiten afrondde. ‘Waarom maken mensen zo vaak bezwaar tegen bouwprojecten, en wat is daar aan te doen?’, was de vraag die ik in het onderzoek probeerde te beantwoorden. In het eerste deel van de vraag heb ik belangrijke inzichten vergaard die, later in de praktijk, waar bleken te zijn. Maar het tweede deel van de vraag – wat is er aan te doen – is zeer weerbarstig gebleken. Althans, misschien is het wel heel eenvoudig, en is het antwoord: ‘er is niet zo gek veel aan te doen’.

Conflicten

Mijn onderzoek was beperkt tot weerstand tegen overheidsbesluiten, maar in wezen ging het om conflictsituaties tussen mensen die voor de bouw van een project zijn, en mensen die daar tegen zijn. De onderzoeksvraag had dan ook breder gesteld kunnen worden: ‘Waarom ontstaan er steeds conflictsituaties rond overheidsbesluiten rond bouwprojecten?’ Of misschien nog breder: ‘Waarom ontstaan er altijd conflicten over van alles en nog wat?’

Ik vermoed dat het antwoord op die vraag in lijn ligt van het antwoord op mijn onderzoeksvraag rond bouwprojecten: conflicten vinden hun oorzaak in angst, identiteit, attitude en formele en materiële rechtvaardigheid. Hoewel de ervaring van de laatste jaren mij heeft geleerd dat er een extra oorzakelijke component is: agency.

Agency

In mijn onderzoek ben ik destijds op de term ‘diëtrologica’ gestuit. Dat betekent zoiets als ‘de waarheid achter de dingen’. Vergelijk het met complottheorieën. Het kwam er op neer dat indien mensen te weinig informatie krijgen over een bouwproject of aanstaand overheidsbesluit, ze die informatie zelf gaan invullen en verzinnen. Veelal op zo’n manier dat een ‘complot’ werd vermoed. Een van mijn adviezen was dan ook om als overheid zo transparant mogelijk te zijn.

De laatste jaren heb ik veel conflicten uit de hand zien lopen, juist vanwege dit aspect. Ik denk echter dat er ook een andere psychologische component mee samenhangt, en dat is ‘agency’. Dat wil zeggen dat mensen van nature de neiging hebben om opzet of zelfs kwade wil achter processen vermoeden. Dat mensen die neiging hebben, blijkt uit het feit dat men vroeger de hand van een opperwezen vermoedde achter een natuurramp. Of in mindere mate, dat indien je zowel op de heenweg naar school, als terug van school op de fiets tegenwind hebt, iemand het waarschijnlijk op je gemunt heeft. En zie ook de ‘ik heb altijd pech!’-roepers. De mens heeft de neiging om ‘agency’ te vermoeden achter processen en gebeurtenissen.

Leugenaar!

Ik heb het onlangs een aantal keer meegemaakt bij processen over overheidsbesluiten. Voor dat soort besluiten geldt wat eigenlijk overal voor geldt: er worden vreselijk veel fouten gemaakt. Dossiers worden onvolledig ingediend, ambtenaren spreken zichzelf tegen, dingen worden vergeten, et cetera. Dat is dus bij de overheid niet anders dan in de gemiddelde WK-voetbalfinale (om maar iets van hoog niveau te noemen): voortdurend balverlies en gemiste penalty’s.

De wederpartij vermoedde echter steevast opzet en kwade wil. Ik zie dan ook regelmatig dat ambtenaren op een rechtszitting worden uitgemaakt voor ‘leugenaar’, dat gedacht wordt dat die onder een hoedje met een andere partij spelen of dat er een heus complot werd vermoed. Terwijl er in alle gevallen enkel sprake was van een fout, een verspreking of een eenvoudige keuze die helaas in het nadeel van de ander uitviel.

Olie

Intussen is die agency de olie op het vuur van het conflict. En vormt deze het begin van de verontmenselijking die conflicten daadwerkelijk uit de hand doen lopen. Een conflict staat pas echt ‘aan’ als een van de betrokkenen tegen de ander roept “dat deed je expres!’ Vanaf dat moment is er geen weg meer terug, en zal het conflict volledig uitgevochten moeten worden. Tegen een dergelijke beschuldiging valt immers geen verweer te voeren. Bovendien zegt de beschuldiging veel over de agency van degene die die uit: kwade wil.

Valt er iets tegen te doen?

Inmiddels heb ik ervaren dat tegen conflicten op dit niveau nauwelijks meer iets te doen is. Het stadium van kansrijke mediation is men in ieder geval voorbij als men kwade wil vermoedt bij de opponent.

Vragen en advies

Hebt u vragen over het recht of over conflicten? Neem dan contact met ons op:

Contact

Wij overleggen graag met u, praten graag over de ins and outs van uw situatie en geven u graag advies. Voor een kennismaking of eerste gesprek brengen wij geen kosten in rekening.

Willem Brakenhoff